Choroba nowotworowa to nie tylko walka z samą chorobą, ale także z jej skutkami ubocznymi, które dotykają codziennego życia. Wiem, jak wiele pytań rodzi się w głowie: „Co mogę jeść?”, „Jak poradzić sobie z brakiem apetytu?”, „Czy dieta naprawdę ma znaczenie podczas leczenia?”. W tej trudnej drodze odżywianie staje się nie tylko źródłem energii, ale i narzędziem wsparcia dla ciała i ducha. Chcę Ci pokazać, że nawet małe zmiany w codziennych posiłkach mogą przynieść ulgę, poprawić samopoczucie i pomóc organizmowi w regeneracji.
Dlaczego dieta jest tak ważna podczas leczenia onkologicznego?
Podczas leczenia nowotworu organizm jest wyjątkowo obciążony – zarówno przez samą chorobę, jak i przez terapie takie jak chemioterapia, radioterapia czy zabiegi chirurgiczne. To czas, gdy zapotrzebowanie na składniki odżywcze wzrasta, a jednocześnie pojawiają się trudności z jedzeniem: nudności, wymioty, biegunki, suchość w ustach, zmiany smaku czy bolesność jamy ustnej. Odpowiednia dieta może pomóc łagodzić te objawy, wspierać odporność, zapobiegać niedożywieniu i przyspieszać powrót do zdrowia.
Pamiętaj, że niedożywienie w trakcie leczenia onkologicznego jest częstym problemem i może prowadzić do osłabienia organizmu, pogorszenia tolerancji terapii oraz wydłużenia procesu leczenia. Dlatego tak ważne jest, by nie bagatelizować kwestii żywienia – nawet wtedy, gdy jedzenie wydaje się ostatnią rzeczą, na którą masz ochotę.
Jak komponować posiłki w trakcie choroby nowotworowej?
Nie istnieje jedna uniwersalna dieta dla wszystkich pacjentów onkologicznych. Każdy organizm jest inny, a potrzeby żywieniowe mogą się zmieniać w zależności od rodzaju choroby, etapu leczenia i indywidualnych objawów. Wspólnym celem jest dostarczenie odpowiedniej ilości energii, białka, witamin i minerałów, a także zadbanie o komfort jedzenia.
1. Białko – budulec i wsparcie odporności
W trakcie leczenia nowotworu zapotrzebowanie na białko rośnie, ponieważ organizm intensywnie się regeneruje i walczy z chorobą. Białko wspiera odbudowę tkanek, wzmacnia układ odpornościowy i pomaga zapobiegać utracie masy mięśniowej.
Warto sięgać po:
- chude mięso (drób, cielęcina, królik)
- ryby (szczególnie tłuste morskie, bogate w omega-3)
- jaja
- nabiał (jogurty, twaróg, sery)
- rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, fasola)
- orzechy i pestki
Jeśli masz trudności z jedzeniem większych porcji, dodawaj białko do każdego posiłku, nawet w niewielkich ilościach.
2. Energia – paliwo do walki i regeneracji
Podczas leczenia organizm zużywa więcej energii, nawet jeśli nie jesteś bardzo aktywny. Brak apetytu czy szybkie uczucie sytości nie mogą powstrzymać Cię przed dostarczaniem kalorii – warto wtedy jeść częściej, ale mniejsze porcje.
Wskazówki:
- Planuj 5-8 niewielkich posiłków dziennie.
- Wzbogać dania o zdrowe tłuszcze (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, awokado, masło orzechowe).
- Dodawaj do potraw kasze, makarony, ryż, ziemniaki.
- Jeśli masz ochotę na „coś słodkiego”, wybieraj domowe desery na bazie owoców, kaszy manny, ryżu czy mleka.
3. Witaminy, minerały i antyoksydanty – wsparcie dla odporności
Kolorowe warzywa i owoce to źródło witamin (C, E, beta-karoten), minerałów i antyoksydantów, które pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem oksydacyjnym i wspierają układ odpornościowy.
Warto wybierać:
- gotowane warzywa, jeśli surowe są trudne do strawienia
- zupy kremy, musy owocowe, przeciery
- soki warzywno-owocowe (najlepiej świeżo wyciskane, rozcieńczone wodą)
4. Zdrowe tłuszcze – nie bój się ich!
Tłuszcze są nie tylko źródłem energii, ale też pomagają wchłaniać witaminy i łagodzą stany zapalne.
Wybieraj:
- oleje roślinne (rzepakowy, oliwa z oliwek, lniany)
- orzechy, pestki, awokado
- tłuste ryby morskie
5. Nawodnienie – podstawa dobrego samopoczucia
Leczenie onkologiczne często prowadzi do odwodnienia (np. przez wymioty, biegunkę).
Pij regularnie:
- wodę
- lekkie napary ziołowe (np. z melisy, mięty)
- rozcieńczone soki owocowe
- napoje izotoniczne, jeśli zaleci lekarz
Jak radzić sobie z najczęstszymi problemami podczas leczenia?
Brak apetytu:
- Jedz wtedy, gdy masz na to ochotę, nawet jeśli to nietypowa pora.
- Wybieraj posiłki o wyrazistym smaku i aromacie.
- Stawiaj na ulubione potrawy, nawet jeśli są to tylko małe porcje.
Nudności i wymioty:
- Unikaj tłustych, ciężkostrawnych potraw.
- Jedz powoli, małymi kęsami.
- Pij chłodne napoje między posiłkami, nie w trakcie.
Zmiany smaku i zapachu:
- Próbuj nowych przypraw i ziół.
- Jedz potrawy w temperaturze pokojowej – są mniej intensywne w smaku.
- Jeśli metaliczny posmak przeszkadza, używaj plastikowych sztućców.
Problemy z przełykaniem:
- Wybieraj potrawy miękkie, kremowe, o gładkiej konsystencji.
- Zupy kremy, budynie, kaszki, puree sprawdzą się najlepiej.
Biegunki:
- Unikaj surowych warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, tłustych potraw.
- Jedz gotowane marchewki, ryż, banany, sucharki.
W trakcie chemioterapii szczególnie ważne jest nie tylko to, co warto włączyć do diety, ale również – czego należy unikać, by nie narażać się na dodatkowe ryzyko i nie osłabiać organizmu. Odpowiedni dobór produktów może pomóc ograniczyć skutki uboczne leczenia, zmniejszyć ryzyko infekcji i wspierać proces powrotu do zdrowia. Poniżej znajdziesz najważniejsze informacje, które pomogą Ci świadomie komponować jadłospis podczas terapii.
Produkty zakazane i niewskazane w trakcie chemioterapii
1. Grejpfruty, granaty i ich soki
To jedyne owoce, których spożycie jest bezwzględnie zakazane podczas chemioterapii. Zawarte w nich związki (furanokumaryny) mogą zaburzać metabolizm leków cytostatycznych, prowadząc do groźnych interakcji i zwiększając toksyczność chemioterapii. Z tego powodu należy unikać nie tylko świeżych owoców, ale także soków, dżemów i innych przetworów z grejpfruta oraz granatu.
2. Surowe produkty odzwierzęce
Osłabiony układ odpornościowy w trakcie leczenia sprawia, że nawet niewielka ilość bakterii czy pasożytów może wywołać poważną infekcję. Dlatego należy wykluczyć z diety:
- surowe mięso (np. tatar, carpaccio, niedosmażone steki)
- surowe ryby i owoce morza (np. sushi, sashimi)
- surowe jajka (np. domowe majonezy, tiramisu, kogel-mogel)
- niepasteryzowane mleko i jego przetwory (sery pleśniowe, niektóre jogurty)
3. Produkty ciężkostrawne, tłuste i smażone
Smażone potrawy, tłuste mięsa, fast foody, chipsy, dania typu instant oraz ciężkie sosy i zupy mogą nasilać nudności, zgagę, wzdęcia i inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, które często pojawiają się podczas chemioterapii. Warto też ograniczyć tłuste sery, boczek, pasztety, parówki, a także zupy na tłustych wywarach.
4. Produkty wzdymające i drażniące przewód pokarmowy
W przypadku problemów trawiennych, takich jak biegunki czy wzdęcia, należy ograniczyć:
- warzywa kapustne (kapusta, brukselka, kalafior, brokuły)
- cebulę, czosnek, por
- rośliny strączkowe (fasola, groch, soczewica)
- orzechy i nasiona (jeśli nasilają dolegliwości)
- ostre przyprawy, ocet, musztardę, chrzan, papryczkę chili
5. Produkty wysokoprzetworzone i słodycze
Gotowe dania, wysoko przetworzone wędliny, słodycze, napoje gazowane, chipsy i słodzone jogurty zawierają dużo konserwantów, tłuszczów trans, cukru i soli, co może dodatkowo obciążać organizm i utrudniać regenerację.
6. Alkohol i nadmiar kofeiny
Alkohol jest przeciwwskazany w trakcie chemioterapii – osłabia organizm, działa toksycznie na wątrobę i może wchodzić w interakcje z lekami. Nadmiar kawy i napojów energetycznych również nie jest wskazany, ponieważ mogą nasilać odwodnienie i podrażniać przewód pokarmowy.
7. Napoje gazowane i bardzo zimne/gorące potrawy
Mogą nasilać wzdęcia, podrażniać śluzówkę jamy ustnej i powodować dyskomfort trawienny.
Dodatkowe zalecenia
- W przypadku nietolerancji laktozy (częstej po chemioterapii) warto sięgać po produkty bezlaktozowe lub fermentowane, jak kefir czy jogurt naturalny14.
- Unikaj monotonnych diet, głodówek i diet sokowych – mogą prowadzić do niedożywienia i osłabienia organizmu2.
- Wszystkie produkty spożywcze powinny być świeże, dobrze umyte i odpowiednio przygotowane (gotowane, pieczone, duszone)
Pamiętaj! Każdy organizm może reagować inaczej, dlatego zawsze warto skonsultować indywidualne zalecenia z dietetykiem klinicznym lub lekarzem prowadzącym.
Wsparcie psychiczne i indywidualne podejście
Pamiętaj, że odżywianie w trakcie choroby nowotworowej to nie tylko liczby i składniki. To także troska o siebie, szukanie przyjemności w jedzeniu i celebrowanie małych sukcesów – nawet jeśli to tylko kilka łyżek ulubionej zupy. Nie bój się prosić o pomoc bliskich, a w razie trudności skonsultuj się z dietetykiem klinicznym. Indywidualny plan żywieniowy, dopasowany do Twoich potrzeb i możliwości, może znacząco poprawić jakość życia i wspierać leczenie.
Przykładowy jadłospis na dzień
- Śniadanie: Jajecznica na parze z dodatkiem awokado i pieczywa pszennego, herbata ziołowa.
- Drugie śniadanie: Koktajl owocowy na jogurcie naturalnym z dodatkiem miodu.
- Obiad: Zupa krem z marchewki i ziemniaków, gotowany filet z indyka, puree z dyni.
- Podwieczorek: Mus z pieczonego jabłka z cynamonem.
- Kolacja: Kanapka z pastą jajeczną i delikatnym ogórkiem, herbata rumiankowa.
Odżywianie w trakcie choroby nowotworowej to codzienne wsłuchiwanie się w potrzeby swojego ciała, szukanie rozwiązań na trudniejsze dni i czerpanie radości z małych sukcesów. Pamiętaj, że każdy krok w stronę lepszego odżywienia to inwestycja w Twoją siłę i lepsze samopoczucie.
Bibliografia
- Szawłowski, A. W., & Gromadzka-Ostrowska, J. (2022). Dietetyka w chorobach nowotworowych. Warszawa: PZWL.
- Mishra, A., Giuliani, G., & Longo, V. D. (2024). Nutrition and dietary restrictions in cancer prevention. Biochimica et biophysica acta. Reviews on cancer, 1879(1), 189063. https://doi.org/10.1016/j.bbcan.2023.189063
- Arends, J., Bachmann, P., Baracos, V., Barthelemy, N., Bertz, H., Bozzetti, F., Fearon, K., Hütterer, E., Isenring, E., Kaasa, S., Krznaric, Z., Laird, B., Larsson, M., Laviano, A., Mühlebach, S., Muscaritoli, M., Oldervoll, L., Ravasco, P., Solheim, T., Strasser, F., … Preiser, J. C. (2017). ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients. Clinical nutrition (Edinburgh, Scotland), 36(1), 11–48. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2016.07.015
- Conigliaro, T., Boyce, L. M., Lopez, C. A., & Tonorezos, E. S. (2020). Food Intake During Cancer Therapy: A Systematic Review. American journal of clinical oncology, 43(11), 813–819. https://doi.org/10.1097/COC.0000000000000749
